معرفی رشته علوم دامی
الف- رشته ي "مهندسی کشاورزی – علوم دامی (Animal Science)" چیست؟
کشور ایران با وجود 37 میلیون هکتار اراضی دارای قابلیت کشاورزی، 118 تا 100 میلیارد متر مکعب منابع آبی قابل استفاده و گسترش و تنوع آب و هوایی در 14 اقلیم گوناگون (کشور ایران از لحاظ تنوع تولید زراعی و باغی بین کشورهای جهان رتبه هشتم را دارد)، پتانسیل بسیار خوبی در بخش کشاورزی دارد. البته برای توسعه این بخش مهم که به حق آن را محور توسعه اقتصادی کشور تلقی کرده‌اند، باید از کشاورزی سنتی فاصله گرفت و با بهره‌گیری از دانش کشاورزی، به کشاورزی مکانیزه نزدیک شد، دانش و تخصصی که در گرایش‌های مهندسی کشاورزی از جمله علوم دامی آموزش داده می‌شود. این رشته در 7 گرایش علوم‌دامی (Animal Science)، باغبانی، زراعت و اصلاح نباتات، گیاه پزشکی، علوم و صنایع غذایی، خاک شناسی و ترویج و آموزش کشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم تجربی دانشجو می‌پذیرد.
رشته مهندسی علوم دامی، یکی از مهمترین رشته های کشاورزی است و به منظور تأمین نیروی انسانی متخصص و ماهر مورد نیاز بخش علوم دامی کشور، در جهت استفاده بهینه از امکانات موجود و بهره گیری از آخرین اطلاعات علمی در زمینه های متنوع پرورش دام و طیور و افزایش تولید کمی و کیفی پروتئین حیوانی، در مراکز آموزش عالی کشور ایجاد شده است.
این رشته توانایی‌هایی را در زمینه صنایع کشاورزی، مهارت در مباحث تئوری و عملی تولید و پرورش حیوان، امنیت محصولات غذایی، جنبه‌های اخلاقی کیفیت و امنیت غذایی، رفاه حیوان، تغییر روشهای قدیمی، و تلفیق تئوری و عملی مهارتهای صنعتی ارایه می‌کند.
هر نوع دامی را که بخواهیم به طریق علمی پرورش دهیم، با پنج مقوله اساسی روبرو می‌شویم. یکی بحث پرورش دام به نحو صحیح، منطقی و عملی است که در این میان تغذیه به عنوان عاملی بسیار مهم در پرورش مطرح و در راستای آن مسأله مراتع و کشت علوفه نیز مطرح می‌شود. دومین عامل، اصلاح نژاد است که باعث می‌شود تا دام پر تولیدتری داشته باشیم. سومین عامل، بهداشت است که باعث کاهش تلفات و ضایعات و افزایش توان تولید می‌شود. عامل چهارم، مدیریت نیروی انسانی است که به یاری آن از نیروی فعال در مزارع به نحو مطلوب بهره برداری می‌شود. عامل آخر، بازاریابی تولیدات است که براساس این عامل باید بررسی کرد که به چه نحوی تولیدات به بازار عرضه شود تا در سطح تولیدات، افتی ایجاد نگردد. مهندسی علوم دامی به بررسی و مطالعه این پنج عامل و نقش آنها در پرورش دام می‌پردازد.
تأمین پروتئین مورد نیاز کشور همواره از عمده مشکلات اقتصادی و در عین حال پرهزینه بوده است. در شرایط فعلی نیازهای غذایی انسان یا از طریق تولیدات گیاهی تأمین می گردد و یا از طریق تولیدات دامی. تولیدات دامی بهترین منبع تأمین پروتئین مورد نیاز جوامع بشری است. اهمیت این امر باعث گردیده است که امروزه در کشورهای پیشرو جهان شاهد پیشرفتهای شگرف تکنیکی در تأمین منابع پروتئین باشیم. با توجه به موارد فوق نیاز و جایگاه رشته علوم دامی در جامعه مشخص می گردد.
تربیت نیرو در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی در زمینه های مختلف علوم دامی به منظور تأمین نیروی متخصص مورد نیاز در واحدهای دامپروری، سازمانها و نهادهای تخصصی و برنامه ریزی، مراکز آموزشی در مقطعهای متوسطه و عالی، محقق و پژوهشگر در بخش کشاورزی و تربیت مجریان، مدیران و کارشناسان امور دام در بخشهای دولتی، تعاونی و خصوصی از جمله هدفهای این رشته تحصیلی است.
مراکز آموزش عالی کشور در ۴ مقطع جداگانه علوم دامی دانشجو می پذیرند:
کاردانی: شامل رشته های تکنولوژی تولیدات دامی، تکنولوژی پرورش طیور، تکنولوژی پرورش گاو و گاومیش، تکنولوژی پرورش زنبور عسل و تکنولوژی پرورش دام در مرتع.
کارشناسی: شامل رشته های مهندسی علوم دامی، مهندسی تولیدات دامی، مهندسی پرورش گاو و گاومیش، مهندسی پرورش طیور.
کارشناسی ارشد: شامل رشته های تغذیه دام، ژنتیک و اصلاح دام، فیزیولوژی دام.
دکترای تخصصی: شامل دکترای تغذیه دام، دکترای اصلاح دام، دکترای فیزیولوژی دام.
ب- کارکرد و کاربرد رشته ي "مهندسی علوم دامی" چیست؟
بسیاری از دامداران ما به ضرورت حضور یک کارشناس علوم دامی در دامداری‌ها واقف نیستند و در حالی که خودشان از دوره اوج شیر، رکود سالانه، فاصله زایمان، جیره نویسی، اصلاح نژاد و درصد تلفات و بیماری‌ها اطلاعی ندارند، از تخصص کارشناس علوم دامی نیز در زمینه‌های فوق بهره‌ای نمی‌برند. خوشبختانه در حال حاضر هر دامپروری باید از یک مهندس علوم دامی بهره بگیرد و همچنین بازار کار مهندسی علوم دامی در روستاها و شهرستان‌ها نسبتاً مطلوب است و فارغ‌التحصیلان میتوانند علاوه بر کار در ادارات و نهادهایی چون جهاد کشاورزی، در مرغداری‌ها و دامداری‌های خصوصی نیز کار کنند یا اینکه خود یک دامداری را راه‌اندازی نمایند. همچنین میتوانند در آزمایشگاه‌های تغذیه برای خوراک یا آنالیز خوراک، آزمایشگاه‌های اصلاح نژاد دام و مراکز تحقیقاتی امور دام و آبزیان فعالیت نمایند.
اگرچه برای فارغ التحصیلان رشته های علوم کشاورزی، مخصوصا علوم دامی، وضعیت بازار کار در بخش های دولتی تا حدی ضعیف می باشد اما در بخش خصوصی، به دلیل حمایت دولت و وزارت جهاد کشاورزی و زمینه های گسترده موجود در این حوزه، فرصت هایی بسیار سود آور وجود دارد. افرادی که در مقاطع مختلف این رشته فارغ التحصیل میشوند میتوانند مشاغل زیر را برعهده بگیرند:
اگر بخواهیم محل اشتغال به کار فارغ التحصیلان این رشته را از نظرکارفرمایی بررسی کنیم تقریبا میتوان در چهار بخش دولتی، خصوصی، آموزش عالی و خویش فرما یا کارآفرین تقسیم بندی نمود که مختصرا توضیح داده می شود:
الف- استخدام در بخش دولتی:
اداراتی مانند جهاد کشاورزی، وزارت کشور، ادارات و موسسات علمی و پژوهشی، اداره ترویج کشاورزی و ده ها ارگان از این قیبل که نیاز به متخصص، تکنسین و مشاور کشاورزی دارند.
شمار دیگری از بخش های دولتی که نیازمند فارغ التحصیلان این رشته اند عبارتند از سازمان تحقیقات کشاورزی، سازمان بازرسی، صندوق بیمه محصولات کشاورزی، سازمان حفاظت نباتات، سازمان محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه، وزارت تعاون، سازمان تعاون روستایی، مراکز تحقیقاتی، آزمایشگاه‌های تغذیه و اصلاح نژاد و غیره
مدیر یا مجری واحدهای تولیدی دولتی و خصوصی دامپروری
به صورت کارشناس متخصص و برنامه ریز در زمینه های مختلف علوم دامی در واحدهای اجرایی نظیر وزارت جهاد کشاورزی و غیره
بعنوان مدرس و مربی در دبیرستانهای کشاورزی و مجری امور تحقیقات کشاورزی .
کارشناس اصلاح نژاد دام در مراکز اصلاح نژاد
ب- استخدام در بخش خصوصی:
در بخش خصوصی موسساتی وجود دارند که فارغ التحصیلان این رشته را برای استخدام در آزمایشگاه ها و کار در موسسات تحقیقاتی، مشاوره ای و تولید محصولات و ادوات کشاورزی جذب میکنند.
شمار دیگری از بخش های خصوصی که نیازمند فارغ التحصیلان این رشته اند: مؤسسات تحقیقاتی دفع آفات و بیماری‌گیاهی، شرکت ها و موسسات خصوصی کشت و صنعت، کلینیک های گیاه پزشکی، شرکت های مبارزه با دفع آفات نباتی، سازمان تعاون روستایی، موسسات اصلاح، تولید و توزیع بذر و غیره
اشتغال در کشت و صنعت‌ها
دستیار دامپزشک
اشتغال در گاوداری‌های صنعتی
اشتغال در مزارع پرورش ماهی
اشتغال در مرغداریهای صنعتی
ج- استخدام در بخش علمی و آموزش عالی:
استخدام در بخش آموزش عالی و دانشگاهی کشور نیازمند مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر بوده و نباید استخدام و کار در آموزشکده ها و هنرستان های کشاورزی و مراکز فنی و حرفه ای را از این قاعده مستثنا نمود.
شمار دیگری از بخش های علمی و آموزش عالی که نیازمند فارغ التحصیلان این رشته اند: سازمان های آموزش عالی و دانشگاه ها، آموزشگاه های جهاد کشاورزی و سازمان ترویج روستایی، آموزشگاه های آزاد و خصوصی و
د- کارآفرینی:
فعالیت در زمینه ایجاد اشتغال و تولید کار به صورت گروهی و یا فردی در بخش کشاورزی در زمینه های تولید محصول، علم، فناوری، خدمات و .. . به منظور پیشبرد این هدف، ایجاد یک تعاونی بسیار موثر خواهد بود. در بخش کارآفرینی و تعاونی، بستگی دارد که با توجه به شرایط جغرافیایی، منطقه ایی، اقلیمی و سایر شرایط، گروه یا فرد به دنبال چه ایده و خلاقیت جدیدی باشند که شامل تولید یک محصول کشاورزی، تولید یک خدمت، تولید ابزار و ادوات جدید یا اصلاح شده، ایجاد مراکز مشاوره ای و عملیاتی و ... باشد.
راه‌اندازی مجتمع‌های خصوصی در دامپروری (مانند پرورش گاو و گوسفند و بز)
زنبورداری و تولید عسل
پرورش اسب
تأسیس شرکتهای خدمات دامپزشکی
جیره نویس غذایی در مجتمع های دامپروری وکارخانه های تولید خوراک دام
ایجاد واحد دامپروری سنتی و نیمه صنعتی و صنعتی
پرورش شتر مرغ
پرورش حیوانات زینتی خانگی و پت
از آنجاییکه برای بعضی افراد مهم است که تا چه مقطعی به ادامه تحصیل بپردازند، در بررسی موقعیت های شغلی می توان تقسیم بندی دیگری را نیز در نظر گرفت که با توجه به مقطع فارغ التحصیلان شرح داده خواهد شد:
الف) کاردانی
اداره امور واحدهای پرورش دام، طیور و زنبور عسل
کمک به کارشناسان در تدوین و اجرای برنامه های مدیریت پرورشی، بهداشت، تغذیه، اصلاح، تولید مثل و ...، دام و طیور
همکاری در اجرای طرحها و استفاده بهینه از امکانات موجود
ب) کارشناسی
مدیریت واحدهای تولیدی دولتی، تعاونی و خصوصی دامپروری
کارشناس مختصص برنامه ریزی در زمینه های مختلف علوم دامی در سازمانهایی چون وزارت کشاورزی، جهادسازندگی و غیره
تدریس در هنرستانهای کشاورزی و کارشناسی امور آموزشی و تحقیقاتی در مراکز آموزش عالی، تحقیقاتی و مشاوره ای
ج) کارشناسی ارشد
تدریس درسهای علوم دامی در آموزشکده ها و دانشکده های کشاورزی
تحقیق در زمینه های مختلف امور دام و طیور
برنامه ریزی و هدایت امور اجرایی و تخصصی در زمینه های مختلف علوم دامی
د) دکترای تخصصی:
تدریس و پژوهش در مراکز آموزش عالی و پژوهشی کشور، قبول مسوولیتهای مهم اجرایی و مشاوره ای در امر برنامه ریزی، انتقال فن آوری و افزایش توان تولیدی بخش علوم دامی کشور
کمک در توسعه مرزهای دانش و فنون پیشرفته در رشته های مختلف علوم دامی
البته تمامی این تقسیم بندی ها بر اساس یک کلیت بالفعل صورت پذیرفته است و شاید شما بازگشاینده راه جدیدی در اشتغال این رشته جذاب و پر کارکردتحصیلی باشید.
ب- استانداردهای تحصیلی "مهندسی علوم دامی"
درس های رشته
ردیف نام درس ردیف نام درس
1 آبیاری عمومی 2 آمار و احتمالات
3 اصلاح دام 1 4 اصلاح دام 2
5 اصول بهداشت دام 6 اصول تبدیل و نگهداری فرآورده‌های کشاورزی
7 اصول ترویج و آموزش کشاورزی 8 اقتصاد کشاورزی
9 اکولوژی 10 بررسی مسائل دامپروری
11 برنامه نویسی کامپیوتر 12 بیماریهای دام و طیور
13 بیماریهای گیاهی 14 بیوشیمی عمومی
15 پرورش اسب 16 پرورش زنبور عسل
17 پرورش زنبور عسل تکمیلی 18 پرورش شتر
19 پرورش طیور 20 پرورش گاو شیری
21 پرورش گاومیش 22 پرورش گوسفند و بز
23 پرورش ماهی 24 پرورش کرم ابریشم
25 تشریح و فیزیولوژی دام 26 تغذیه دام 1
27 تغذیه دام 2 28 تغذیه دام 3 جیره نویسی
29 تکنولوژی پشم و پوست 30 جانور شناسی
31 جنین شناسی 32 حشره‌شناسی و دفع آفات
33 خاک‌شناسی عمومی 34 دامپروری عمومی
35 ریاضیات عمومی 36 زراعت عمومی
37 زراعت غلات 38 زراعت نباتات علوفه‌ای
39 ژنتیک 40 ساخت ابزار و آلات زنبورداری
41 ساختمانها و تاسیسات دامپروری 42 سمینار
43 شناخت گوشت 44 شیمی آلی
45 شیمی تجزیه 46 شیمی عمومی
47 صنایع ابنیات 48 طرح آزمایشهای کشاورزی1
49 عملیات کشاورزی 50 عملیات کارگاهی
51 فیزیولوژی تولید مثل 52 فیزیک عمومی
53 گیاهشناسی 1(فیزیولوژی و تشریح ) 54 ماشینهای کشاورزی
55 ماشینهای ویژه دامپروری 56 مدیریت و حسابداری
57 مدیریت واحدهای دامپروری 58 مرتع‌داری
59 میکروبیولوژی عمومی 60 هوا و اقلیم شناسی
61 کارآموزی
درسهای این رشته در طول تحصیل:
دروس مشترك در 7 گرایش زراعت و اصلاح نباتات، علوم دامی،گیاه پزشكی، ترویج و آموزش كشاورزی، باغبانی، خاك شناسی و صنایع غذایی :
ریاضیات عمومی، فیزیك عمومی، شیمی عمومی، اكولوژی، گیاهشناسی، آمار و احتمالات، بیوشیمی عمومی، زیست‌شناسی،آبیاری عمومی، هوا و اقلیم‌شناسی، اقتصاد كشاورزی، خاك‌شناسی عمومی، زراعت عمومی، باغبانی عمومی،حشره‌شناسی و دفع آفات، ماشینهای كشاورزی، عملیات كشاورزی، اصول تبدیل و نگهداری فرآورده‌های كشاورزی، دامپروری عمومی، آشنایی با كامپیوتر.
دروس تخصصی گرایش علوم دامی :
تغذیه دام ، اصول بهداشت دام، تشریح و فیزیولوژی دام، اصلاح دام ، بیماریهای دام و طیور، پرورش گاو شیری ، پرورش گوسفند و بز، پرورش طیور، فیزیولوژی تولید مثل، مرتع‌داری ، پرورش زنبور عسل ، كارآموزی.